Has ösen tehnologiýalar peýda bolansoň, geljegimiziň nähili boljakdygy baradaky çaklamalar has fantastika bolýar. Käbir alymlaryň pikiriçe, robotlar we emeli intellekt iş ýitgilerine sebäp bolar. Haýsy hünärler howp astyndadyr? Haýsy hünärlere isleg bildiriler?
![]()
Uly surat
Bu soraglara jogap bermek üçin global iş gurşawynyň nädip we näme üçin üýtgeýändigine düşünmeli. Meşhur Amerikaly ykdysatçy Jeremi Rifkin 2011-nji ýylda “Üçünji senagat rewolýusiýasy” atly kitaby neşir etdi. Onda adamzat taryhynda üç sany senagat öwrülişigi barada gürrüň etdi. Birinjisi bug we kömür energiýasyny ulanmak, şeýle hem çap etmegiň gelmegi bilen baglanyşyklydy. Ikinjisi - içerki ýangyç hereketlendirijisiniň we elektrik energiýasynyň oýlanyp tapylmagy, nebit-gaz pudagynyň ösüşi, aragatnaşyk (telefon, radio, telewideniýe).
Üçünji senagat öwrülişigi, täzelenýän energiýa çeşmelerine we elektrik ulaglaryna geçmek, öýleri kiçi elektrik stansiýalaryna, energiýa saklaýyş we paýlamak. Ösen ýurtlaryň eýýäm üçünji senagat rewolýusiýasyny başdan geçirýändigi äşgärdir. Häzirki wagtda Germaniýanyň kiçi şäherçesiniň adaty ýaşaýjysy, üçegindäki gün panelleri arkaly öndürilen artykmaç energiýany satyp biljekdigini aýdalyň. Developinguwaş-ýuwaşdan ösýän ýurtlar bu täzeliklere geler - bu gutulgysyz. Emma bu çäk däl. Birnäçe ýyl ozal Dawosda geçirilen Bütindünýä ykdysady forumynda meşhur ykdysatçy Klaus Şwab täze termini - dördünji senagat rewolýusiýasyny teklip etdi. Onuň pikiriçe, ösen ýurtlar ösüşiň indiki tapgyryna geçdiler we ýakyn wagtda bu dünýädäki hünärmenlere täsir eder.
Dördünji rewolýusiýa sanly diýilýär. Onuň tapawutly aýratynlygy, fiziki, biologiki we sanly sferalaryň arasyndaky araçäkleriň bulaşmagy we esasy guraly innowasiýa. Bulut tehnologiýalary, uly maglumatlar, zatlaryň interneti, dronlar, 3D çap etmek - bular geljekdäki üýtgeşmeleriň ilkinji alamatlary. Geljekde innowasiýalar peýda bolar we has çalt öser: uly kompaniýalar we tutuş ýurtlar muňa goşant goşarlar.
Jemi awtomatlaşdyryş
Wagtyň geçmegi bilen önümçilik prosesleriniň hemmesi diýen ýaly awtomatlaşdyrylar, öňem ak ýakaly işçiler tarapyndan ýerine ýetirilen köp amallar. Stenford uniwersitetiniň akademigi Jerri Kaplan awtomatlaşdyrmagyň “ýakanyňy reňkleýändigini” aýdýar: Zawodyň işgäri, maliýe geňeşçisi ýa-da hünärmen sazanda bolmagyň möhüm däl. Awtomatlaşdyryş size täsir eder. Onlyeke-täk sorag munuň haçan boljakdygy.
2017-nji ýylyň ýanwar aýynda “McKinsey & Company” gözleg geçirdi, netijeleri 60% işdäki işleriň azyndan 30% -iniň awtomatlaşdyrylyp bilinjekdigini görkezýär. Oksford uniwersiteti ýakyn 20 ýylda iş orunlarynyň sanynyň 47% azaljakdygyny aýdýar. Şeýle hem, iň baý we ösen ýurtlaryň arasynda-da ýekeje döwlet hem ýagdaýyň şeýle ösmegine taýyn däl. Aslynda, zähmeti awtomatlaşdyrmak elmydama az iş ýerlerini aňladýardy. Mysal üçin, mehaniki dokma önümçiligi dokaýjylary işden çykardy. Şeýle-de bolsa, netijede beýleki hünärler ýüze çykdy, sebäbi maşynlary ýygnamak, abatlamak we abatlamak zerurdy. Demirçiler awtoulaglar peýda bolanda işini ýitirdi. Emma olaryň köpüsi mehanika hökmünde täzeden öwrenmegi başardylar.
Emma häzirki wagtda hemme zat başga. Dörediljekden has köp iş ýok bolar. Peýda bolanlar, intellektual ukyplary ortaça derejeden ýokary talap eder. Önümçilik işgärlerini aýtman, tutuş orta gatlak diýen ýaly töwekgelçilik eder. Kompýuterler adamlara garanyňda has köp meseläni çözüp bilerler. Iş berijini işe almakdan has az çykdajy eder. “Toyota” -yň Japanaponiýadaky zawodlarynyň birine meňzeýär. Adamlar ol ýerde zerur däl diýen ýaly.
Gitmek üçin dalaşgärler
Onda geljekdäki işleri barada kim alada edip başlamaly?
-
Hasapçylar we maliýe analitikleri
“The Economist” magazineurnalynyň hünärmenleri kompýuterleriň ýakyn wagtda maliýe maglumatlaryny seljerip we kararlary adamlardan has gowy edip biljekdigine ynandyrýarlar. Kompýuterde maglumatlary gaýtadan işlemegiň tizligi has ýokary; üstesine-de, adam ýaly “akyl duzaklaryna” sezewar bolmaýar we şonuň üçin obýektiwligi saklamagy başarýar.
Ingitip barýan hünärleriň bu kategoriýasyna dürli görnüşli bank işgärleri, salgyt geňeşçileri we auditorlar girýär. Kompýuter öz wezipelerini has gowy çözer. Şeýle hem korrupsiýa ähtimallygyny doly ýok eder.
-
Lukmanlar
Bu hünäre hemişe isleg bildirýän ýaly. Şeýle-de bolsa, aslynda “uly maglumatlary” seljermek esasynda döredilen tehnologiýalar kem-kemden esasy wezipesi diagnoz goýýan lukmanlaryň ornuny tutýar. Bu barada oýlansaň, bu mantykly: ahyrsoňy adam diňe öz tejribesine, iň gowusy, iki müň hassasyna bil baglap biler. Kompýuter onlarça million hassanyň ýazgylaryny seljerip, gaýtalanýan nagyşlary kesgitläp we şoňa görä has anyk diagnoz goýup bilýär.
-
Aklawçylar
Häzirki wagtda bu hünär iň köp talap edilýän we gowy tölenýän hünärleriň biridir, ýöne lukmanlaryň ýagdaýynda bolşy ýaly, emeli intellekt we uly maglumatlar aklawçylaryň işiniň awtomatlaşdyrylmagyna sebäp bolup biler.
-
Sürüjiler
13 ýyl ozal Amerikaly iki tanymal ykdysatçy makalada öz-özüni dolandyrýan awtoulaglaryň çep öwrüm edip bilmejekdigini ýazypdy, sebäbi ýagdaýy seljermek köp faktorlary öz içine alýardy. Alty ýyldan soň, Google doly awtonom awtoulagyň hyýal däl-de, hakykatdygyny subut etdi. Netijede millionlarça taksi we ýük awtoulag sürüjileriniň işi howp astyndadyr.
-
Aşpezler we restoran işgärleri
Oksford alymlary çalt nahar kärhanalarynda aşpezleriň işini awtomatlaşdyrmagyň ähtimallygyny 81% diýip çaklaýarlar. Aslynda, CaliBurger zynjyrynda burger bişirýän emeli akylly aşhana kömekçisi Flippy atly robot bar.
Garaşýanlar we olaryň esasy wezipesi barada - sargytlary dogry almak - olar hem howp astyndadyr. Sanakynda San-Fransiskoda ilkinji awtomatlaşdyrylan restoran açyldy. Sargytlary almak şeýle görünýär:
-
Tikinçiler we köwüş öndürijiler
Bu eser döredijilikli hasaplanýar, şonuň üçin ilkinji seredişde ýok bolmak howpy abanmaly däldir. Emma häzirki zaman tehnologiýasynyň nämäni başarýandygyny ýatdan çykarmaň. Mysal üçin, 3D printeri ulanyp, hatda eşikleri hem çap edip bilersiňiz, esasanam bu dizaýner köýnegi:
-
Daýhanlar
Ösen ýurtlarda oba hojalygynda işleýän adamlaryň hem işini ýitirip biljekdigi baradaky gürrüňler köpelýär. Bu oba hojalygynyň tehnologiýasynyň kämilleşdirilmegi we robotlaryň ulanylmagy sebäpli bolar.
Elbetde, bu sanaw doly däl. Beýleki köp hünärleri öz içine alyp biler: kitaphanaçy, gurluşykçy, taksi dispetçeri, habarçy ... Emeli intellektiň ösmegi bilen mugallymçylyk hünäri hem ýok bolar diýen pikir bar. Futurist we setir teoriýasyny esaslandyryjy Miçio Kaku-nyň aýdyşy ýaly. Diňe okuw kitabyny täzeden okadýan mugallymlaryň köpüsinde şeýle bolar. Şol bir üstünlik bilen, okuwçy käbir zehinli mugallymyň wideo leksiýasyna tomaşa edip biler. Öý işiňizi barlamak üçin kompýuter aňsatlyk bilen işleýär.
Üýtgeşiklikden kim gorkup bilmez?
Zähmet bazaryndaky ýagdaýyň 20-30 ýyldan düýpgöter üýtgejekdigi düşnüklidir. Şeýle-de bolsa, käbir hünärler galar we täze hünärler peýda bolar. Oksford awtomatlaşdyrylan bolmagy ähtimal hünärleriň sanawyny teklip etdi. Ilki bilen akyl saglygy hünärmenleri we işleýän psihologlar bar. Olaryň etmeli işleri köp bolar, sebäbi köp işgär üýtgeşmelere garşy durmak kyn bolar.
Ikinji ýerde iýmitleniş hünärmenleri we sagdyn iýmitleniş hünärmenleri bar. Üçünjisinde - hirurglar. Döwrebap tehnologiýalar käbir işlerini awtomatlaşdyrmaga mümkinçilik berýär, ýöne hemmesi däl. Netijede, ýakyn ýyllarda emeli intellekt ruhanylaryň ornuny tutup bilmez.
Umuman aýdanyňda, geljegimiz baradaky çaklamalara üns bilen seretseňiz, adamzat üçin möhüm boljak iki sany uly hünär toparyny görkezýärler. Birinjisi täze tehnologiýalaryň ösüşi bilen baglanyşykly. Mysal üçin, biotehnologiýa täze önümleri ösdürer (has täsirli we ekologiýa taýdan arassa) we kompaniýalara olara geçmäge kömek eder. Robot dizaýnerleri emeli intellekt kömekçileriniň dürli görnüşlerini dörederler: lukmanlar, harbylar, öýde ulanmak we ş.m. Olary dolandyrmak üçin akylly ulgam arhitektorlary we operatorlary hem zerur bolar. Geljekde ýerüsti transportyň doly özbaşdak boljakdygyny aýdalyň, ýöne adamlar täze setirleri dizaýn etmeli we bar bolanlaryň işine gözegçilik etmeli bolarlar.
Hünärleriň ikinji topary, kompýuterleriň entek gazanyp bilmejek zatlary bilen iş salyşýar: adamlaryň arasyndaky gatnaşyklar, sungat we model binasy (işewürlik strategiýasy ýaly). Adaty manyda mugallym indi zerur bolmasa-da, mugallymlar, terbiýeçiler we tälimçiler islegini dowam etdirerler (we belki hasam köp). Psihologlar üçin hem edil şonuň ýaly. Adamlaryň gatnaşmagy zerur bolan ýerlerde emeli intellekt entek biziň bilen bäsleşip bilmeýär. Şeýle-de bolsa, munuň mydama şeýle boljakdygyny aňlatmaýar. Döredijilik elmydama adam tebigatynyň sypaty hasaplanýar, ýöne 20 ýyldan ýagdaýyň nähili üýtgejekdigini kim bilýär? Kompýuterleriň döredijilik hünärlerinde ornuny tutmagy ähtimal. Eýýäm saz düzýän, suratlar döredýän we adaty däl hereketleri talap edýän çylşyrymly tagta oýunlarynda adamlary ýeňýän maşynlar bar.
Ondan näme netije çykýar? Geljegi näbellidigi sebäpli akylly maýa goýujy ýaly hereket etmeli. Bir işe “özüňe maýa goýmagyň” ýerine, diwersifikasiýa strategiýasyny saýlamaly. .Agny, ähli zehinleriňizi iň ýokary derejede ösdüriň we islendik zadyň bolup biljekdigine taýyn boluň.
GO TO FULL VERSION