Maglumatlar bazasyny dizaýn etmegiň esasy tapgyrlary

Maglumat bazasyny dizaýn etmek hakynda giňişleýin gürrüňdeşlik etmegiň wagty geldi. Dizaýn üç tapgyrda amala aşyrylýar:

1. Konsepsiýal dizaýn;
2. Logiki dizaýn;
3. Fiziki dizaýn.

2.1. Konsepsiýal dizaýn

Konsepsiýal dizaýnyň wezipesi ulanyjylaryň mowzuklardaky pikirlerinden ugur alyp konsepsiýal maglumat modelini döretmekdir. Muny amala aşyrmak üçin birnäçe yzygiderli proseduralar ýerine ýetirilýär. Maglumatlaryň (konsepsiýal) diagrammasynyň mysaly:

1. Maglumatlary kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Maglumatlary anyklamak üçin beýleki zatlardan garaşsyz boljak zatlary kesgitlemeli. Her bir maglumatyň dogry we düşnükli atlarynyň bolmagy möhümdir, bu ady beýleki ulanyjylar hem aňsat tanamalydyr. Bu atlar maglumatlar sözlügine ýazylmaly. Şeýle hem mümkin bolsa, her bir maglumatyň garaşylýan nusgalarynyň sanyny görkezýäris.

2. Maglumatlaryň arasyndaky baglanyşyklary kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Indi biz talaplarymyza esaslanyp, gerekli bolup biljek baglanyşyklary döredýäris. Şeýle hem, olaryň hersi üçin görnüş kesgitlenilýär. Soňra biziň baglanyşyklarymyzyň görnüşini kesgitleýäris, baglanyşyklary üçin düşnükli atlar berýäris. Sözlüge her bir baglanyşygyň we ähli görnüşleriň beýanyny girizýäris.

3. Mowzuklaryň modeli üçin ER-modellenmesini döretmek.

Maglumatlary we olaryň arasyndaky baglanyşyklary görkezmek üçin ER-diagrammalary (Entity–relationship) ulanylýar. Ondan diňe bir taslamanyň birleşen görnüşi döredilýär.

4. Atributlary kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Indi modelimizde ulanyljak ähli atributlary kesgitleýäris. Her birine at berýäris, soňra maglumatlar sözlügine goşmaça maglumatlar girizýäris:

• atributyň ady we beýany;
• bahalaryň görnüşi we ululygy;
• atribut üçin default baha (eger bar bolsa);
• atribut NULL bahasyny alyp bilermi;
• attribut hasaplanýan bolsa, onuň bahalarynyň nähili hasaplanylýandygyny görkezmeli;
• atribut birleşýän bolsa, onda onuň düzýän elementleriniň sadalygynyň nähili bolýandygyny görkezmeli. Mysal üçin, "klientiň ajaýyp ady" atly atribut "familiýa", "ady" we "atasynyň ady" ýaly sadalyklardan ybarat bolup biler, ýa-da ol "Iwanow Iwan Iwanowiç" ýaly birleşen bolup biler. Ulanyjy aýratyn elementlere girmegi islemeýär bolsa, atributyň diňe bir ýylňyýadyygyny görkezmeli;

5. Atributlaryň bahalaryny kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Her bir atribute rugsat berlen bahalaryň we adyňy kesgitlemelidiris. Mysal üçin, ulanyjynyň roly diňe "Administrator", "Mugallym", "Student" ýaly bahalary alyp biler, şeýle maglumatlar sözlüge girizilýär.

6. Maglumatlar üçin esasy açarlary kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Bu ýerde biz esasy açar hökmünde belläp biljek zatlarymyzy kesgitlemelidiris, birden köp baha ýa-da birneme bahalardan ybarat açar bar bolsa, olaryň nädip baglanyşandygyny görkezmelidiris. Bu maglumatlar hem sözlüge girizilýär.

7. Ulanyjylar bilen konsepsiýal maglumat modelini ara alyp maslahatlaşmak.

Geçirilýän ER-modeli dokumentasiýa bilen bilelikde hödürlenmeli we ulanyjylar bilen soňky tassyklama üçin iberilmelidir. Eger mowzuklara tapawutlylyklar bar bolsa, haçan ulanyjylar tarapyndan tassyklamaň ýakynlaşýandygyny görkezmeli.

2.2 Logiki dizaýn

Logiki dizaýnyň esasy wezipesi öňki tapgyry logiki görnüşde baglanşykly modeller toparyna öwürmekdir, bu bolsa saýlanan maglumatlar bazasyna baglanyşykly däldir. Şeýle etmek üçin proseduralar ulanylýar:

Maglumat bazasynyň logiki diagrammasynyň mysaly.

1. Maglumat modelini saýlamak.

Tablisa görnüşinde maglumatlar we olaryň ulanyşy üçin rahatlygyň tablisaly we nägileliksiz görnüşini saýlamak.

2. ER-modeli esasynda tablisalaryň görnüşini kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Her bir maglumatyň esasynda bir tablisa döredilýär, maglumatyň ady tablisanyň ady bolup durýar. Tablisalar arasynda goýlan baglanyşyklar, esasy we daşary ýurt açarlary arkaly üpjün edilýär. Tablisalaryň we kesgitlenen baglanyşyklaryň gurluşy hem dokumentirlenmelidir.

3. Tablisalaryň normalizasiýasy.

Normalizasiýa hakynda has giňişleýin gürrüň ederis, ýöne dizaýner maglumatlaryň semantikasyny we ulanyş aýratynlyklaryny gowy bilmeli. Tablisalarymyzdaky normalizasiýa derejesini barlamaly we gerek bolsa üçünji normal formarap getirmelidir. Netijede, mäkäm we giňeldip boljak maglumat bazasynyň dizaýny elde ediler.

4. Ulanyjylar tarapyndan göz öňünde tutulan ähli tranzaksiýalaryň ýerine ýetirilip biljekdigini barlamak üçin logiki maglumat modelini barlamak.

Tranzaksiýa nämedigini bilýärsiňiz, banklaryň müşderileriň hasaplaryny başga müşderilere geçirip biljekdigini göz öňünde tutaýyn. Bu ýagdaýda maglumat bazasyna birnäçe üýtgeşmeler girizilmeli. Eger ýerine ýetirilýän wagty bir zat nädogry bolsa, meselem, kompýuter meselesi ýa-da başga bir zat sebäpli käbir üýtgeşmeler diýseň girizilip biler we bu maglumat bazasy garşylykly ýagdaýda görkezilip biler. Şonuň üçin ähli bölekleýin üýtgeşmeler yzyna alnar we maglumat bazasy öňküsi ýaly dogry ýagdaýda döndüriler - tranzaksiýanyň mysaly.

Başlangyjyna tranzaksiýamyzyň ýerine ýetiriliş tertibini el ile synap görýäris, eger bir ýalňyşlyk ýüze çykarsa, häzirki logiki maglumat modelimiz ýalňyş we düzetmeli bolýan ýalňyşlyklary öz içine alýar.

5. Maglumatlaryň bitewüligi üçin talaplary kesgitlemek we dokumentasiýa etmek.

Talaplar, maglumat bazasyna atly gapma-garşy maglumatlary ýerleşdirmekden gaça durmak üçin çäklendirmeleriň görnüşini görkezýär. Aşakdaky çäklendirme görnüşlerini göz öňünde tutmaly:

• hökmany maglumatlar. Atributlaryň NULL bahasyny alyp biljekmi;
• attributlar üçin bahalaryň çäklendirmesi. Atributlar üçin rugsat berlen bahalar;
• maglumatlaryň bitişli. Şeýle ýagdaýda bolýar, eger maglumatlaryň esasy açary NULL bahasyny almaly däl bolsa;
• garaşlylyk. Diýmek, daşary ýurt açarynyň bahasy hökman esasy açaryň bir setirinde bolmalydyr;
• biznes düzgünleri tarapyndan goýulýan çäklendirmeler. Her bir rolyň belli bir operasiýa sanawyny ýerine ýetirip bilmek mümkinçiligi bolup biler we biz olar bilen dolulygyna baglanyşyk alyp bilýäris.

Bu maglumatlaryň ählisi sözlüge geçirilýär.

6. Logiki maglumat modeliniň soňky görnüşini döretmek we ulanyjylar bilen ara alyp maslahatlaşmak.

Logiki maglumat modelini görkezýän ER-modeliniň soňky görnüşini taýýarlarys. Ulanyjylar üçin nümunelikanyş, täzeden barlamak we seretmek üçin ähli maglumatlar toplumy täzeden wada berilýär.

2.3. Fiziki dizaýn

Dizaýnyň soňky tapgyry fiziki tapgyrdyr. Maglumat bazasynyň kompýuteriň daşarky ýatdan saklanyşy we netijeli maglumat elýeterliliginiň nusgalary şeýle beýan edilýär. Logiki dizaýn bilen "name" diýilýär, fiziki dizaýnda bolsa "nädip" edilmelidigine görä ösmeli. Bu ýerde birnäçe prosedurany aýtdyrys:

1. Maglumat bazasynyň tablisalaryny saýlanan SGBD bilen dizaýn etmek.

Wah, biz maglumat bazamyz üçin SGBD saýlamalydyrys. Eger, eger zerur bolsa, her bir SGBD görnüşli işleýiş mümkinçilikleri saýlanýar ýagny, häzirki wagtda biz tablisa we baglanyşygymyzyň dizaýnyna başlasaň bolýar. Taýýar taslama dokumentasiýada beýan edilýär.

2. Biznes düzgünlerini saýlanan SGBD-da amala aşyrmak.

Maglumat täzelenmesi biznes düzgünleri bilen çäklendirilip bilner. Onuň amala aşyrylyşy saýlan SGBD-dan bölünýär. Bäşinji aýratynlyklar, käbir maglumatlar ulgamyna girizilip bilngeňiz ýaly, hiç hili biznes düzgünlerini ýa-da çäklendirme şertnamalaryny goldamaýar. Haçan muňa zerur bolsa, bu çäklendirmeleri amala aşyrmak üçin programmalary meýilleşdirýäris.

Biznes logikasy bilen baglanyşykly ähli kararlar goldaw berýän dokumentasiýa beýan edilýär.

3. Maglumat bazasynyň fiziki tertibini dizaýn etmek.

Bu ýerde tablisa üçin iň gowy faýl tertibini saýlamaly. Tranzaksiýalary kesgitleýäris we iň möhüm bolanlaryny saýlap alýarys, şeýle hem olaryň ükidsizligini analizýäris ýagny: garaşylýan wagt, tranzaksiýalaryň arasynda ýerine ýetirilme döwrüni we beýleki zatlary. Elbetde, jogap beriş tizligini ýokarlamak isleýäris (meselem, jogap üçin az sekuntda jogap beriş wagtyny wagty azaldýar).

Gerekmese, öndürijiligi optimizirläp bolmagy üçin indiksleri goşmak, normalizasiýanyň derejesini peseltmek ýa-da maglumat bazamyza täsir edýän beýleki amallar bilen üpjün edilýär. Maglumat bazasy üçin gerek disk ýadyň göwrümini bahalamak esaryny ýerine ýetirmäge unutmaly däldiris.

Ählisi te dokumentirlenýär.

4. Maglumat bazasyny goramak strategiýasyny işläp düzmek.

Maglumat bazasy örän möhüm çeşme bolup, ony goramak hakynda oýlanylmagy möhümdir. Dizaýnçylaryň saýlanan SGBD arkaly howpsuzlyk serişdeleri barada doly we düşnükli düşünje bolmalydyr.

5. Maglumat bazasynyň işleýşini synlamak we sazlanyş.

Maglumat bazasynyň fiziki taslamasy döredilenden soň, onuň işleýşi boýunça üznüksiz gözegçilik amala aşyrylýar. Maglumat bazasynyň öndürijilik derejesi baradaky maglumatlar onuň sazlanyşyna ulanylýar. Munuň üçin saýlanan SGBD serişdeleri çekilýär.

Maglumat bazasynyň işlýän ýagdaýyna üýtgeşiklik girizmek baradaky ähli kararlar içgin pikirlenip, doly ölçülmeli.